شب چلّه در مازندران
یکی از مهمترین و قدیمی ترین جشن هایی که ایرانیان در طول سال برپا می کنند، مراسم شب یلدا است. شب یلدا آخرین شب پاییزی و بلندترین شب سال و در واقع محدوده زمانی بین غروب سی آذرماه تا سپیده اول دی ماه در تقویم شمسی است که رسوم خاص خود را دارد. کمتر مراسمی در دنیا برگزار می شود که قدمت آن به 500 سال قبل از میلاد و زمان پادشاهی داریوش یکم برگردد.
چرا و چگونه این شب مورد توجه ایرانیان قرار گرفت؟
یلدا چه تفاوتی با سایر شب ها داشت که ایرانیان 2500 سال قبل را مجذوب خود کرد؟
«قوم آریا» نور خورشید و روشنایی را دشمن شب و تاریکی می دانستند و از نظر آنان روشنایی سرشار از نیکی بود و به همین دلیل فصل هایی از سال که روزهای بلند و شب های کوتاه داشت را پربرکت می دانستند. آنها دریافته بودند که شبی از سال، پایان روزهای کوتاه و شب های دراز است. آن شب را دور هم جمع می شدند، و آتش روشن می کردند تا ظلمت و تاریکی آن شب را از بین ببرند.
یلدا یک جشن باستانی
به همین دلیل است که در فرهنگ ایران باستان و دین زرتشت، آتش اهمیت زیادی دارد. به مرور زمان، ستاره شناسان دریافتند که این شب آغاز انقلاب زمستانی است؛ انقلاب زمستانی زمانی است که خورشید در بیشترین فاصله زاویه‌ای خود با استوا قرار می گیرد و به زبان ساده تر آغاز زمستان است و شروع زمستان به این معناست که رفته رفته روزها بلندتر شده و از مدت زمان تاریکی شب کاسته خواهد شد که با توجه به باورهای قوم آریا بهانه خوبی برای جشن گرفتن بود.
این نکته را به یاد داشته باشید که از گذشته های دور، آغاز زمستان بهانه ای برای برپایی جشن های مشابه در سایر کشورها و سرزمین ها نیز بوده است. اگر به تقویم فارسی رایگان نیاز دارید به سایت یار مراجعه فرمایید.
چلّه شو، شب یلدای مازندرانی
در زبان فارسی به شب یلدا ، «شب چلّه» نیز می گویند و در مازندران نیز یلدا را با همین نام یعنی «چلّه شو» می شناسند. اما چرا شب چلّه ؟ زمستان در تقویم شمسی، 89 روز و در سال های کبیسه 90 روز طول می کشد. از اول دی تا ده بهمن که چهل روز اول زمستان است را «چلّه بزرگ» و بیست بهمن تا بیست اسفند را «چلّه کوچک» می نامیدند و چند روز آخر اسفند را منتظر بهار می ماندند. چون شب یلدا همان آغاز چلّه بزرگ است، به آن «شب چلّه» و یا به قول مازندرانی ها «چلّه شو» می گویند.
آیین شب یلدا
جشن شب یلدا رسوم خاص خود را دارد و مانند تمام جشن های ایرانی ویژگی هایی منحصر به فرد دارد که آن را از سایر جشن ها متمایز می کند. آیین شب یلدا به مرور زمان تغییراتی داشته و قطعاً مانند 2500 سال پیش برگزار نمی شود اما همواره از طرف ایرانیان سراسر دنیا، اکثر کشورهای پارسی زبان و کشورهایی مانند آذربایجان، افغانستان، پاکستان، تاجیکستان و مردم کرد نشین ترکیه جشن مهمی به شمار می رفته است.
هر چند زندگی مدرن تأثیرات زیادی بر نحوه برگزاری آیین های سنتی داشته، اما جشن شب یلدا در تمام ایران تقریباً به یک شکل برگزار می شود. در اینجا می خواهیم با آیین شب یلدا در مازندران آشنا شویم و ببینیم مازندرانی ها یا بهتر است بگوییم «مازنی ها» مراسم شب یلدا را چگونه برگزار می کنند.
آداب و رسوم چلّه شو
چلّه شوی مازندرانی با چه آداب و رسومی برگزار می شود؟ میهمانی چلّه شو معمولاً در خانه بزرگ فامیل یا همان پدربزرگ و به قول مازندرانی ها «گَته پِر» برگزار می شود. درگذشته به علت سرمای زیاد استفاده از کرسی های ذغالی رواج داشته است. ذغال را در محیط باز آتش می زدند و بعد از گداخته شدن به داخل اتاق آورده و در زیر چهارپایه کوتاهی میگذاشتند و بر روی آن لحاف بزرگی قرار می دادند.
افراد خانواده دورتا دور آن می نشستند و لحاف را روی پا و یا بدن خود میکشیدند. اعضای خانواده و فامیل دورکرسی جمع می شدند، با چای ذغالی و خوراکی پذیرایی شده و صحبت می کردند.
در شب چلّه این لحاف کرسی، میز زیبایی از انواع خوراکی ها بود که با نور فانوس یا چراغ گردسوز چراغانی می شد. در زبان مازندرانی به فانوس «فِنَر» و به چراغ گردسوز «لَمپا» و به سفره ای که روی کرسی پهن می کنند، «میزد» می گویند.
نقش زنان در شب چله
در مازندران زنان و مادران مهمترین نقش را در برپایی این جشن برعهده داشته اند. تدارک وسایل پذیرایی مانند تهیه شیرینی، شام و میوه شب چله بر عهده زنان بوده است. در مازندران برای برگزاری شب یلدا همه اعضای خانواده و در بیشتر موارد چند خانواده دور هم جمع می شوند و تهیه و تدارک این شب بر عهده تمام زنانی است که در این میهمانی شرکت می کنند؛ همه خود را صاحب خانه دانسته و در تهیه شام و شیرینی کمک می کنند.
منبع:
https://aaligard.ir/yalda-night-in-mazandaran/